Ten polski przyrodnik i ksiądz poświęcił wiele czasu oraz uwagi obserwacjom roślin oraz zwierząt zarówno tych lokalnych, jak i bardziej egzotycznych. W latach 1786-1788, dzięki swoim badaniom, wydał dobrze przyjętą książkę, w której opisał około 1500 gatunków roślin z całego świata. Nosiła ona tytuł Dykcyonarz roślinny i składała się z trzech tomów. 

Jan Krzysztof Kluk urodził się w 1739 roku w Ciechanowcu jako syn zubożałego szlachcica, Jana Adriana Kluka i Marianny Elżbiety. Jego ojciec pochodził z Warmii i pracował jako architekt budowli sakralnych. Krzysztof od dziecka rozwijał zainteresowania przyrodą i rysunkiem. Otrzymał pełne wykształcenie. Uczył się początkowo w Warszawie, a kontynuował naukę w Drohiczynie nad Bugiem i szkole pijarskiej w Łukowie. W roku 1763 ukończył seminarium duchowne w Warszawie. Po otrzymaniu święceń kapłańskich został kapelanem domowym u starosty nurskiego, Tomasza Ossolińskiego. Dzięki niemu, już w 1767 roku, został proboszczem i administratorem parafii w Winnej. W 1770 roku powrócił do Ciechanowca jako proboszcz, gdzie prowadził obserwacje przyrodnicze i pisał książki.

Pierwsze dzieło Jana Krzysztofa Kluka ukazało się w latach 1770-1779. Była to rozprawa w trzech tomach, zatytułowana Roślin potrzebnych, pożytecznych, osobliwie krajowych, albo które w kraiu użyteczne być mogą utrzymanie, rozmnożenie i zażycie. W kompendium tym autor omawiał zagadnienia nauk rolniczych, leśniczych oraz ogrodniczych. Niedługo później ukazał się także podręcznik Botanika dla szkół narodowych jego autorstwa, zlecony przez Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. W latach 1779-1780 opublikował także odpowiednik Roślin potrzebnych, pożytecznych…, tym razem poświęcony krajowej faunie. Praca składała się z czterech tomów i nosiła tytuł Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych, potrzebnych i pożytecznych, domowych, chowanie, rozmnożenie, chorób leczenie, dzikich łowienie, oswojenie, zażycie, szkodliwych zaś wygubienie. Wspomniany już wyżej Dykcyonarz roślinny był kolejną książką, która wyszła spod pióra Jana Krzysztofa Kluka. Zawierała opisy roślin ułożone w kolejności alfabetycznej z nazwami w języku łacińskim oraz polskim. W 1781 roku Krzysztof Kluk odznaczony został przez króla złotym orderem Merentibus za zasługi wobec nauk przyrodniczych. 

Poza tym około roku 1777 badacz wydał drukiem Kazanie o szacunku i miłości kapłanów i Myśli nawracającego się grzesznika oraz przygotował kilkaset kazań rękopiśmiennych. W ciągu swojego życia uzyskał wiele tytułów duchownych, został m.in. kanonikiem inflanckim oraz dziekanem drohickim. Zmarł w 1796 roku w miejscu swojego urodzenia. W 1850 roku ufundowano tam pomnik jego imienia, a około wieku później został patronem Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu. 

Mimo że Jan Krzysztof Kluk nie zdobył wykształcenia akademickiego, przyczynił się do rozwoju  nauk przyrodniczych oraz ich upowszechnienia. Z powodu braku edukacji w tym zakresie nazewnictwo roślin oraz terminologię przejmował od innych przyrodników, wymyślał sam lub próbował przetłumaczyć z języków takich jak łacina czy niemiecki. W ten sposób wprowadził do użytku podwójną nomenklaturę oraz wiele terminów używanych do dzisiaj, takich jak kolce, ciernie, kwiatostan, korona lub kielich. Prowadził także przy kościele ogród botaniczny, w którym hodował rośliny wartościowe i użyteczne w lecznictwie. Z pasją badał temat aklimatyzacji obcych gatunków flory na ziemiach polskich. W 1780 roku, za sprawą swoich prac i badań, otrzymał honorowy tytuł doktora nauk wyzwolonych i filozofii Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego.  

• 

• 

Bibliografia:

1. Ludwik Frej, Polska encyklopedia botaniczna XVIII wieku, https://www.wilanow-palac.pl/polska_encyklopedia_botaniczna_z_xviii_wieku.html, dostęp 4 IV 2021. 
2. Hasło: Ksiądz Jan Krzysztof Kluk,ciechanowiec.pl, dostęp 4 IV 2021. 
3. Jerzy Wysokiński, Ksiądz Jan Krzysztof Kluk, autor pierwszych polskich podręczników historii naturalnej. Artykuł w 220. rocznicę śmierci przyrodnika, “Wszechświat” 2016, t. 117, nr 4-6.

Autorka:

Olga Karpowicz