Żyjący na przełomie epok poeta i duchowny, znany przede wszystkim z poematu traktującego o żubrze. Dzieło to posiada sporą wartość literacką, ale i, w pewnej mierze, również historyczną.
Mikołaj Hussowski, zwany również Hussowczykiem, urodził się ok. 1475 roku w Husowie koło Łańcuta lub w Usowie na dzisiejszym pograniczu litewsko-białoruskim. Nie wiadomo, gdzie zdobył wykształcenie. Był dworzaninem biskupa płockiego Erazma Ciołka (1474-1522), mecenasa sztuki i literatury. Nie pochodził z warstw szlacheckich, podobnie jak wielu innych wczesnonowożytnych poetów. Wiadomo, że w którymś momencie przyjął święcenia kapłańskie.
W 1521 roku towarzyszył Ciołkowi w poselstwie do Rzymu do papieża Leona X. W tym okresie rozpoczął pisanie swojego najbardziej znanego utworu: Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis, pieśni składającej się z 536 dystychów elegijnych. Dzieło zawiera opis żubra, a także polowań na te zwierzęta na Litwie. Pieśń wypełniają także opisy krajobrazu oraz ludu litewskiego. Pojawiają się w niej także wzmianki historyczne, głównie poświęcone księciu Witoldowi, zapalonemu myśliwemu.
Poemat miał być jednym z prezentów dla Leona X. Stanowił uzupełnienie wypchanego żubra, który powinien znaleźć się w papieskiej kolekcji. Niestety papież zmarł, nie doczekawszy się podarunku. W następnym roku, jeszcze podczas pobytu w Świętym Mieście, umarł także dobroczyńca Hussowskiego – Erazm Ciołek.
Również w 1522 roku powstało sześć pomniejszych utworów poety. Dwa z nich są związane z postacią Ciołka: Ad reverendissimum Plocensem consolatoria, które stanowi pochwałę cnót biskupa i jest próbą pocieszenia go wobec zarzutów nieprzychylnych mu osób, oraz panegiryczne w tonie Epitaphium Reverendissimo Domino Plocensi ułożone po jego śmierci. Pozostałe teksty piętnują moralne zepsucie Rzymu.
Po roku pobytu w Świętym Mieście Hussowski powrócił do Rzeczypospolitej i osiadł w Krakowie. Zabiegał o względy kilku znaczących osób – duchownych Jana Karnkowskiego i Karola Antoniego Bonończyka, a także sekretarza królowej Bony Ludwika Alifiusza, jak i samej władczyni. To właśnie jej dedykował w rezultacie poemat Carmen de statura…, wydany w Krakowie w 1523 roku. Dzieło zostało przełożone dopiero w 1913 roku przez Jana Kasprowicza pt. Pieśń o żubrze.
W czasie pobytu w Krakowie Hussowski napisał jeszcze dwa duże poematy: Nova et miranda victoria de Turcis mense Iulio oraz De vita et gestis divi Hyacynthi opusculum. Pierwszy, z 1524 roku, mówi o zwycięstwie nad Turkami nad Seretem koło Trembowli. Drugi zaś przedstawia życie św. Jacka. Informacje na temat Hussowczyka urywają się na 1533 roku, kiedy wzmiankowane są dwa jego ostatnie, niewielkie utwory poetyckie. Nie wiadomo jednak, czy nie zostały już wydane po jego śmierci.
Mikołaj Hussowski, Carmen Nicolai Hussoviani de statura, feritate ac venatione Bisontis, 1523.
Bibliografia:
- Mikołaj Hussowski, Pieśń o żubrze, w: Tradycja – Kultura – Literatura, [dostęp: 27.04.2021] <http://staropolska.pl/renesans/wczesny_humanizm/Mikolaj_Hussowski.html>
- Edmund Kotarski, Mikołaj Hussowski (Hussowczyk, Hussovius, z Hussowa), Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej, https://literat.ug.edu.pl/autors/hussow.htm [dostęp: 27.04.2021].
- Krystyna Kowalska, Hussowski, (Hussovius, Hussowczyk) Mikołaj, w: Słownik biologów polskich, red. Stanisław Felisiak, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987.
- Jan Pelczar, Mikołaj Hussowski, jego życie i dzieła. Ustęp z dziejów humanizmu w Polsce, Kraków 1900.
- Anna Ledzińska, Literackie wzory opowieści o świętym Jacku w Carmen de vita et gestis divi Hyacynthi Mikołaja z Hussowa, , “Literatura renesansowa w Polsce i Europie. Studia dedykowane profesorowi Andrzejowi Borowskiemu”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016.
Autor:
Aleksandra Jakóbczyk-Gola