Choć dysponujemy bardzo skromnymi informacjami na jego temat, ten dworzanin zasłynął jako zdolny żołnierz Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a także autor pierwszej zachowanej książki kucharskiej wydanej po polsku. Dzieło to cieszyło się uznaniem aż do XIX wieku.
Niewiele możemy powiedzieć o młodości Stefana Czernieckiego, oprócz tego, że najprawdopodobniej pochodził z rodziny mieszczańskiej ze Strzyżowa koło Krosna. Od 1645 lub 1646 roku był kuchmistrzem wojewody krakowskiego Aleksandra Michała Lubomirskiego (1614-1677), który swoją rezydencję miał w Wiśniczu. Od 1670 roku sprawował urząd sekretarza królewskiego u króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego (mógł też być to tylko tytuł honorowy).
W połowie XVII wieku brał udział w walkach z Brandenburczykami, Szwedami (w czasie potopu walczył pod rozkazami Jana Zamoyskiego), Moskalami, Kozakami i Tartarami, za co w 1676 roku został nobilitowany na sejmie koronacyjnym Jana Sobieskiego.
Czerniecki w 1682 roku w Krakowie wydał Compendium Ferculorum albo Zebranie Potraw – pierwszą zachowaną polskojęzyczną książkę kucharską. W jej trzech rozdziałach zawarł 333 przepisy na potrawy mięsne (inne niż z ryb), rybne, mleczne oraz pasztety, torty i inne ciasta. Autor dzielił się przy tym sekretami organizacji uczt i różnymi innymi przemyśleniami. Publikacja nosiła dedykację dla Heleny Tekli Lubomirskiej, żony Aleksandra Michała. Zakłada się, że przyniosła ona sławę Czernieckiemu w Rzeczypospolitej. O popularności tego dzieła świadczy fakt, że do 1821 roku ukazało się, pod różnymi tytułami, łącznie ok. 20 jego wydań.
W 1683 roku koniuszy koronny Józef Karol Lubomirski, syn Aleksandra Michała, nadał w dożywocie Czernieckiemu wieś Połomię koło Nowego Wiśnicza, którą ten wcześniej dzierżawił. W latach 1684-1685 dzierżawił też należący do kanclerza wielkiego koronnego Jana Wielopolskiego klucz rożnowski. W latach 80. XVII wieku był również administratorem twierdzy w Rożnowie, która stała się jego główną siedzibą i rezydencją. W 1689 roku kupił wieś Wolę Nieszkowską położoną niedaleko Nowego Wiśnicza, która się stała gniazdem jego rodu. Uwieńczeniem kariery Stanisława była nominacja na urząd podstolego żytomierskiego w 1694 roku.
W 1697 roku Czerniecki wydał jeszcze niewielkiej objętości dzieło o wspomnianym wojewodzie krakowskim pt. Dwór, wspaniałość, powaga i rządy Jaśnie Oświeconego Książęcia JM Państwa Rzymskiego […] Stanisława hrabi na Wiśniczu i Jarosławiu Lubomirskiego. Do publikacji dołączana była jeszcze inna praca kuchmistrza: Opisanie aktu weselnego, który w Łańcucie roku 1661 18 Septembris Jaśnie Oświecony Jerzy Sebastian Lubomirski […] sprawował córce swojej […] Konstancji.
Nieznana jest data śmierci Stanisława Czernieckiego – przypuszcza się, że odszedł z tego świata jako osoba starsza na początku XVIII wieku, na pewno zaś przed 1716 rokiem. Był żonaty przynajmniej dwa razy. Z pierwszego małżeństwa z Anną Rożanecką pozostawił dzieci: Jana i Teresę Konstancję. Zapewne z tego związku pochodziła też inna córka kuchmistrza, Joanna. Przed 1683 rokiem Czerniecki ożenił się z Agnieszką Bielską, z którą miał córkę Annę i syna Antoniego, który odziedziczył po rodzicach Nieszkowską Wolę.
W 2009 roku nakładem Muzeum Pałacu w Wilanowie ukazała się edycja Compendium ferculorum zawierająca – oprócz opracowania tekstu – także obszerny wstęp, życiorys Czernieckiego, słownik terminów kulinarnych oraz szczegółowy indeks dań i produktów, jak również przedmowę Stanisława Lubomirskiego i ilustracje z epoki. Dzieło opracowali i wydali dr hab. Jarosław Dumanowski i mgr Magdalena Spychaj.
Stanisław Czerniecki, Compendium Ferculorum, albo Zebranie Potraw, w Drukarni Ierzego i Mikołaja Schedlow, Kraków 1682.
Bibliografia:
- Stanisław Czerniecki, Compendium Ferculorum albo Zebranie Potraw, oprac. Jarosław Dumanowski, Magdalena Spychaj, Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa 2009.
- Jarosław Dumanowski, Stanisław Czerniecki. Pierwszy kuchmistrz pierwszej Rzeczypospolitej, https://www.wilanow-palac.pl/stanislaw_czerniecki_pierwszy_kuchmistrz_pierwszej_rzeczypospolitej.html [dostęp: 10.05.21].
Autor:
Mateusz Będkowski