Do stosunkowo dobrze znanych Polakom – a przynajmniej ich władcom – zwierząt egzotycznych już od średniowiecza należał wielbłąd. Spowodowane to było faktem, że te garbate ssaki nie tylko żyły w najbliższym sąsiedztwie ziem polskich, ale nawet w kraju Piastów, gdzie trafiały kupione lub podarowane. Wielbłądy to duże parzystokopytne ssaki przystosowane do życia w suchym i…
Łoś
Łoś (z łac. Alces) był dla ludzi przede wszystkim zwierzyną łowną, co przyczyniło się do szybkiego wymierania gatunku, który w XIX wieku niemal wyginął w środkowej i zachodniej części Europy. Ten duży ssak kopytny, zamieszkujący głębokie lasy, był na terenach polskich znany od wieków. Najwięcej wzmianek o łosiu można znaleźć w odniesieniu do myślistwa i…
Ryś
Ryś (z łac. Lynx) to ssak z rodziny kotowatych, zamieszkujący głębokie lasy i puszcze. Był stworzeniem znanym już starożytnym Grekom, którzy nazywali go λύγξ (czyt. lynx). Zwierzę to opisywano na ogół jako niebezpieczne i drapieżne. Z powodu podobieństwa do wilka i przypisywanej mu krwiożerczości, gatunek ten nazywano również lupus cervarius. Mimo tego, że drapieżniki te…
Żubr
Żubra postrzegano jako króla puszczy kraju polsko-litewskiego. Wymienia go w wierszu skierowanym do monarchy Marcin Kromer: De adversavaletudine… Sigismundi, wspominając łowy, jakim oddawał się w lasach władcy. Polowanie na to zwierzę było królewskim przywilejem, którym obdarzał wybranych. Zwierzę to często mylone było z turem. Właściwie wielu nawet światłych zoologów epoki nowożytnej kojarzyło ze sobą te…
Lew
Jest to gatunek o bodaj najciekawszej interpretacji symbolicznej. Zwierzęta te od starożytności uważano za uosobienie siły i władzy, a także figurę samego słońca, dlatego stały się atrybutem królów. Lew pojawia się w wierzeniach wielu ludów Afryki i Bliskiego Wschodu. Już w Fizjologu wczesnochrześcijańskim anonimowym dziele o tematyce przyrodniczej z II-IV wieku, które stało się podstawą…
Tur
Tur zwany Urus, Taurus Bison stanowił, obok żubra, gatunek reprezentacyjny dla polskiej fauny. Polowanie na to zwierzę budziło wielkie emocje, a możliwość jego pokonania jawiła się jako tryumf męstwa i egzamin prawdziwej waleczności. To przekonanie doprowadziło do tego, że tury już w XVII wieku całkowicie wyginęły. Krzysztof Kluk (1739-1796), ksiądz i przyrodnik, badający głównie rejon…
Wiewiórka
Opis zwyczajów i wyglądu pospolitej wiewiórki (Sciurus), powszechnej przecież w europejskich lasach, stanowił pewne wyzwanie dla nowożytnych uczonych, których kontakt z różnymi podobnymi gatunkami występującymi w innych miejscach globu skutecznie utrudniał stworzenie odpowiedniej systematyki. Nowożytni uczeni porządkujący świat zwierzęcy i dążący do osiągnięcia spójnej klasyfikacji czerpali niejednokrotnie z relacji podróżników, których cenne opowieści o stworzeniach…
Szarańcza
Szarańcza (Locusta), nawiedzająca często kraje Azji i Afryki, a także wyruszająca na długie wędrówki aż do granic Europy, stanowiła niegdyś jednego z najniebezpieczniejszych szkodników upraw. Jej wyglądowi, zwyczajom i nieszczęściom, jakie powodowała, nowożytni autorzy poświęcali w swoich traktatach bardzo dużo uwagi. Roje szarańczy, pustoszące wszystkie uprawy na swojej drodze, stanowiły dla mieszkańców dawnej Rzeczypospolitej widok…
Kura
Ptaki z rodziny kurowatych (Phasianidae), do której – obok kury domowej – należą bażanty i pawie, były Europejczykom dobrze znane, choć pewnych trudności w klasyfikacji nastręczały uczonym ich liczne odmiany występujące na całym świecie. W poświęconej klasyfikacji ptaków księdze Historiae naturalis de avibus libri VI Jana Jonstona (1603-1675), polskiego lekarza i znawcy historii naturalnej działającego…
Feniks
Pośród zwierząt opisywanych w nowożytnych kompendiach wiele było jeszcze stworzeń, które należały do świata fantazji i legend, choć uczeni zdawali sobie często sprawę, że nie są one prawdziwe. Feniks, najpiękniejszy i najszlachetniejszy z ptaków, nie był tu wyjątkiem. Europejskie klasyfikacje świata zwierzęcego wypracowane zostały w wyniku długiego i skomplikowanego procesu porządkowania wiedzy, w ramach którego…
Słoń
Wyobrażenia i symbolika tych największych współcześnie żyjących zwierząt lądowych znane były na ziemiach polskich już w średniowieczu. Z uwagi jednak, że naturalne środowiska słoni znajdują się w Afryce i Azji, przez wiele stuleci mało który rodak miał okazję ujrzeć je na własne oczy. Nie jest zaskoczeniem, że wzbudzające powszechny podziw i strach słonie występują w…
Lampart
Ten zwinny i szybki drapieżnik, posiadający wysokie zdolności adaptacyjne, dość powszechnie występuje w sztuce, a także wierzeniach Azji i Afryki. Choć w kulturze staropolskiej lamparty nie pojawiały się tak często, jak niektóre inne wielkie koty, możemy odnaleźć pewne wzmianki na ich temat w relacjach z podróży i encyklopediach obywateli Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Lampart jest piątym…