pod kierunkiem dr hab. Barbary Niebelskiej-Rajcy

 

Projektowane zadanie badawcze – kontynuacja i rozszerzenie badań prowadzonych nad pojęciem i obrazami natury w kulturze intelektualnej i artystycznej doby staropolskiej i oświecenia –  poświęcone zostanie problematyce związanej z refleksją nad ludzkim ciałem w estetyce (pisma teoretycznoliterackie oraz teorie sztuki) oraz w literaturze stuleci XV-XVIII. Przedmiotem namysłu będzie interpretowanie cech i przejawów cielesności (zmysły, emocje, temperament) w dyskursie estetycznym i w praktyce literackiej. Refleksja badawcza obejmie myśl europejską jako niezbędny kontekst opisu tekstów powstałych na terenie Rzeczypospolitej. Badania będą miały charakter komparatystyczny oraz – co narzuca temat projektu – interdyscyplinarny (filologia, antropologia, filozofia,  kulturowa historia literatury dawnej).

Ponieważ wiele spośród problemów ciała i cielesności w literaturze epok dawnych ma już swoje - raczej wyczerpujące - analizy naukowe (np. deskrypcje ciała, doświadczenia zmysłów i afektów w poezji miłosnej i religijnej, czy stosunek do ciała i jego przedstawień w renesansowych teoriach sztuki), cele naukowe projektu ograniczone zostaną do wyselekcjonowanych zagadnień, które opracowań takich dotąd nie mają.

 

Obszar myśli estetycznej

 

 1. Ciało twórcy (cielesność podmiotu tworzącego)

Przedmiotem analizy będą rozważania na temat cielesnego wymiaru procesu tworzenia, zawarte w teoriach estetycznych XV-XVIII w. Jednym z podstawowych założeń klasycznej myśli estetycznej jest wprawdzie przekonanie o racjonalnej genezie twórczości, lecz z dawnych pism teoretycznych wyłonić można także refleksje, które jednoznacznie wskazują na „naturalistyczne” - somatyczne - aspekty aktu artystycznej kreacji.  Zagadnienia te nie były dotąd przedmiotem systematyzującej i syntetyzującej monografii w językach kongresowych (pomijając cenne case studies). Refleksji poddane zostaną następujące zagadnienia:

  • funkcja zmysłów (poznania zmysłowego) w inwencyjnym stadium procesu tworzenia, ich związek z władzami wyobraźni i pamięci; recepcja Ficiniańskiej kategorii spiritus oraz Kartezjańskiej koncepcji esprits animaux,
  • kompleksja twórcy: naturalistyczne teorie geniuszu melancholicznego i somatyczne aspekty furor melancholicus; refleksje związane z zależnością pomiędzy typem temperamentu a rodzajem stylu, predyspozycjami twórczymi etc.; wpływ braku równowagi humoralnej na twórczość,
  • przyswojenie powyższych idei w refleksji metapoetyckiej.

 

2. Ciało odbiorcy (zmysłowość/cielesność przeżycia estetycznego)

 

  • rozważania teoretyczne o wywieraniu wpływu na sensorium odbiorcy (w poetyce i retoryce na tzw. zmysły wewnętrzne, w teorii sztuk plastycznych na zewnętrzne),
  • refleksje poetyckie o zmysłowym oddziaływaniu dzieł sztuk plastycznych (np. w opisach ekfrastycznych)
  • cielesne aspekty doświadczeń estetycznych w relacjach pamiętnikarskich i podróżniczych.

 

Korpus tekstów zostanie określony w pierwszym roku realizacji projektu. Zakładamy, że przedmiotem analizy będą najważniejsze teksty estetyczne polskie i europejskie, analizowane oczywiście w kontekście inspiracji antycznych (Hipokrates, Arystoteles i Platon, Galen, etc.).

Zarysowuje się tutaj jeszcze jeden możliwy obszar do zbadania – refleksje autotematyczne twórców, zachowane np. w listach czy pamiętnikach.

 

 Ciało w literaturze

 

  • Koncepcje ciała jako mikrokosmosu („małego świata”) w polskiej poezji renesansu, baroku, oświecenia w kontekście europejskim i ich związek z teorią temperamentów (Anne C. Vila, Enlightenment and Pathology. Sensibility in the Literature and Medicine of Eighteenth-Century France (Baltimore 1988) [publikacja w Google Books],
  • Deskrypcje doświadczeń somatycznych i sposób ich poetyckiego komunikowania (jak wyżej).

 

Problem pozytywnej i negatywnej waloryzacji ciała w literaturze

 

  • retoryka deskrypcji ciała jako instrument zawłaszczenia i kontroli nad opisywaną osobą (np. poezja blasoniczna i kontrblasoniczna, chwaląca i ganiąca poszczególne członki ciała kobiecego jako manifestacja władzy dyskursu nad rzeczywistością),
  • literackie wizerunki „pięknych chimer” (zbudowanych z kosztowności i drogich kamieni, hyperidealnych – trochę tak jak o tym pisał Firenzuola w Della bellezza delle donne, ale też tak, jak to było realizowane w poezji petrarkistowskiej i marinistycznej),
  • oddziaływanie takiej retoryki na poezję religijną. W polskiej literaturze przedmiotu właściwie się o tym nie pisze,
  • badania leksykalne nad słownictwem związanym z ludzkim ciałem w polskich przekładach Biblii (pole badawcze dla Tadeusza Rubika) i transmisja biblijnego obrazowania fizjologicznego do nowożytnej poezji (literatury) religijnej.

 

Cielesność w kontekście kultury ciekawości

 

  • analiza literackich prezentacji ciał zdeformowanych,
  • osobliwe ciała ludzkie (albo ich fragmenty, zniekształcone chorobą organy, zdeformowane fetusy).

 

W ramach projektu Marta Zyśko opracowuje zagadnienie:

Metafory cielesne w dyskursie politycznym wczesnej nowożytności.  Tradycje Platona i Pseudo-Plutarcha