Celem projektowanego tomu jest przedstawienie ruskiej kultury ziem Rzeczypospolitej – zarówno prawosławnej, jak i unickiej – w jej dynamicznym związku z kulturą polsko-łacińską, jak też z procesami zachodzącymi w europejskim prawosławiu po upadku Imperium Bizantyńskiego i w obliczu rozwijającego się państwa moskiewskiego. Nie zrywając więzi duchowej i artystycznej z pozostałą częścią kultury prawosławnej, rozwijającej się na obszarze państw moskiewskiego, tureckiego, weneckiego i austriackiego i na ziemiach rumuńskich, Rusini – obywatele I Rzeczypospolitej potrafili twórczo wykorzystać zaistniałe możliwości rozwoju, przy jednoczesnym dochowaniu wierności wschodniochrześcijańskiej tradycji. Tym samym kultura cerkiewnosłowiańska i ruska stanowi nierozłączną część wspólnego dziedzictwa wielonarodowego państwa polsko-litewskiego, ale także niezwykle urozmaica i wzbogaca kulturę Europy centralno-wschodniej i całego obszaru bizantyńsko-słowiańskiego. W wielu momentach ustalenia badawcze dążą do zmiany dominującego postrzegania ruskiej kultury w kategoriach odmienności i kwestionują zasadność pojęcia bariery cywilizacyjnej, nie tylko w odniesieniu do kultury unickiej, lecz także tradycyjnej prawosławnej.
Zasadnicze problemy, które zostaną opracowane w tomie, dotyczą świata wartości tej kultury, z których część jest zbieżna lub identyczna z wartościami uznawanymi przez zachodniochrześcijańskich obywateli Państwa, część natomiast jest uzależniona od wielowiekowej tradycji uczestnictwa w kulturze wschodniochrześcijańskiej. Przede wszystkim w różnych studiach, ale także jako myśl przewodnia tomu, pojawią się następujące zagadnienia:
- Wyznaczniki tożsamości i przynależności: wiara/wyznanie, język, status społeczny, pochodzenie; jedność, zgoda, odmienność.
- Tradycja i zmiana w kulturze: starożytność, dziedziczenie; biblistyka, patrystyka, liturgika, teologia; druk, przekłady, szkolnictwo; apologetyka i polemika, kaznodziejstwo.
- Wieczność i doczesność: kategoria chrześcijańskiego i obywatelskiego błahoczestija (εὐσέβεια), wierność, lojalność, moralność; powinności chrześcijańskie i obywatelskie, dobro publiczne, prywata, grzech, synergizm, problem zbawienia, sakramenty, modlitwa, święci i świętość; monarchia vs. diarchia, stosunek do innowierczego władcy, problem jurysdykcji kościelnej.
Problematyka ta zostanie rozwinięta w następujących rozprawach (ich tytuły i układ mogą jeszcze ulec zmianie):
- Jan Stradomski (Kraków): Światy ruskiego polemisty XVI-XVIII wieku
- Marzanna Kuczyńska (Poznań): Homiletyka cerkiewna w Rzeczypospolitej w świetle wartości
- Aleksander Naumow (Wenecja): Biblia i liturgia w systemie wartości kultury ruskiej I Rzeczypospolitej
- Wiesław Pawlak (Lublin): Polsko- i łacińskojęzyczna literatura Rusinów
- Sergejus Temčinas (Wilno): Języki kultury ruskiej w I Rzeczypospolitej
- Teresa Chynczewska-Hennel (Białystok): Wyznaczniki tożsamości religijnej i narodowościowej Rusinów (Ukraińców i Białorusinów) w I Rzeczypospolitej
- Viviana Nosilia (Padwa): Edukacja, działalność kulturowa i wydawnicza w ziemiach wschodnich RP
- Michał Janocha (Warszawa): Ars orthodoxa w I Rzeczypospolitej
- Marek Melnyk (Olsztyn): Ruś polsko-litewska między Konstantynopolem, Rzymem a Moskwą (XVI –XVIII wiek)
- Tomasz Kempa (Toruń): Prawosławie i unia w polsko-litewskiej Rzeczypospolitej: kwestie prawne, polityka władców, szlachta i możni ruscy a Kościół wschodni