Informacje o publikacji
Zawarte w tomie rozprawy przedstawiają związki katolicyzmu polskiego z formacjami duchowymi wykształconymi na gruncie kultur europejskich, dowodzą otwartości polskich środowisk religijnych na nowe inspiracje, weryfikują tezę o dominujących w dobie potrydenckiej tendencjach izolacjonistycznych i prymitywizacji kultu. Na tle relacji europejskich katolicyzmu Rzeczypospolitej jawi się pluralizm kultury duchowej XVII wieku i czytelne się stają działania zmierzające do adaptacji i naturalizacji nowych form, a także próby przekształcenia, zgodnie z duchem czasu, dziedziczonych modeli: tradycyjnej religijności powszechnej i humanizmu renesansowego oraz realizacji inicjatyw własnych, jak duchowość Stanisława Papczyńskiego.
red. Alina Nowicka-Jeżowa
Profesor zwyczajna Uniwersytetu Warszawskiego, która na Wydziale „Artes Liberales” kieruje Pracownią „Humanizm. Hermeneutyka wartości” oraz koordynuje projekt, którego efektem jest prezentowana seria wydawnicza. Badaczka kultury i literatury epok dawnych, komparatystka. Członek Polskiej Akademii Umiejętności, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz Towarzystwa Naukowego im. Adama Mickiewicza. Doktor honoris causa KUL. Pełny biogram dostępny tutaj.
Fragmenty wstępu do tomu
Rozprawy zawarte w niniejszym tomie relacjonują wyniki studiów nad związkami katolicyzmu polskiego doby potrydenckiej z tendencjami reformistycznymi, które nurtowały Europę od lat dwudziestych XVI stulecia, a kulminowały w okresie realizacji uchwał soboru. W atmosferze powszechnego przekonania o konieczności odnowy chrześcijaństwa i narastającej krytyki status quo podjęte zostały fundamentalne rozstrzygnięcia doktrynalne, zmiany organizacyjne oraz działania zarówno innowacyjne, jak też weryfikujące dziedzictwo ubiegłych stuleci. […]
Z poczynionych ustaleń i generalizacji – mniej lub bardziej odważnych w poszczególnych rozdziałach – wyłaniają się dalsze perspektywy poznawcze. Zarysowuje się przede wszystkim długie trwanie respublica christiana, która zachowywała i uobecniała tradycję wieków średnich, w XVI stuleciu kontynuowaną innowacyjnie i dopełnioną osiągnięciami renesansu, a następnie przekazywała scalone i przekształcone dziedzictwo pokoleniom oświeceniowym. [...]
W świetle przeprowadzonych badań krystalizują się również pytania dotyczące zmian pokoleniowych oraz różnic między zgromadzeniami, które rozpoczęły pracę w naszym kraju przed Trydentem lub wkrótce po nim, od tych, które pojawiły się w drugiej połowie XVII wieku i pozostawały aktywne w wieku oświecenia. [...]
Wszystkie te zagadnienia stanowią ważną część wiedzy o katolickim baroku, której rozwój został zahamowany w czasie powojennym, lecz wcześniej już, w początkach nowożytnej historii literatury, skierowany na boczny tor za przyzwoleniem (lub bez sprzeciwu) wybitnych uczonych, zainteresowanych innymi tematami piśmiennictwa siedemnastowiecznego. Ograniczenia, jakie humanistyka XIX wieku, hołdująca doktrynie pozytywistycznej, narzucała interpretacji dawnej literatury, miały wpływ na paradygmat aksjologiczny, stworzony przez Aleksandra Brücknera, odkrywcę wielu obszarów kultury staropolskiej, a później na wartościowanie utworów literackich w rozprawach Juliana Krzyżanowskiego, który upatrywał „małości” literatury barokowej w skłonnościach „dewocyjnych”, cofających ją do średniowiecza. Sądy te przeszły już do historii, a nowoczesne edycje i opracowania poświęcone poezji w języku polskim i łacińskim, prozie, emblematyce, kaznodziejstwu przywracają stopniowo proporcje badań, odpowiadające ich przedmiotowi. I wprawdzie dziś jeszcze znajomość literatury religijnej XVII wieku nie jest tak ugruntowana, by umożliwiała pełną rekonstrukcję jej zasobów i zapewniła piśmiennictwu polskiemu należne mu miejsce w dziedzictwie europejskim, to jednak cel ten przybliżył się znacznie.
Alina Nowicka-Jeżowa, Drogi duchowe katolicyzmu polskiego na mapie potrydenckiej Europy – spojrzenie wstępne [fragmenty], [w:] Drogi duchowe katolicyzmu polskiego XVII wieku, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Warszawa 2017.
Spis treści
Alina Nowicka-Jeżowa (Uniwersytet Warszawski), Drogi duchowe katolicyzmu polskiego na mapie potrydenckiej Europy – spojrzenie wstępne
Mirosława Hanusiewicz-Lavallee (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Wobec siedemnastowiecznych nurtów wątpienia i negacji
Maria Chodyko (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego), Jansenizm w Polsce XVII wieku
Maria Chodyko (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego), Glosa do kartezjanizmu w Polsce XVII wieku
Anna Kapuścińska (Uniwersytet Szczeciński), Theatrum meditationis. Ignacjanizm i jezuityzm w duchowej i literackiej kulturze Pierwszej Rzeczypospolitej – źródła, inspiracje, idee
Anna Kapuścińska (Uniwersytet Szczeciński), Frutti serafici. Owoce seraficzne „nadmiaru miłości” – kapucyńska szkoła pobożności i naśladowania
Piotr Urbański (Uniwersytet im Adama Mickiewicza w Poznaniu), Włoska szkoła łagodności i służby: oratorianie (filipini)
Bernadetta Puchalska-Dąbrowska (Uniwersytet w Białymstoku), Zakonne formacje francuskie – między vita contemplativa a vita activa. Zgromadzenia wincentyńskie i wizytki
Anna Nowicka-Struska (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej), Duchowość i piśmiennictwo karmelitańskie w Polsce XVII i XVIII wieku
Jolanta Gwioździk (Uniwersytet Śląski), Literatura medytacyjna w środowisku żeńskich klasztorów kontemplacyjnych w XVII wieku. Kanon – obieg – style odbioru
Wiesław Pawlak (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Głos sarmacki w Europie: św. Stanisław Papczyński i jego dzieło
Justyna Dąbkowska-Kujko (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Theatrum Stanisława Herakliusza Lubomirskiego